Verantwoordelijkheid & aansprakelijkheid: hoe zit dat bij de inzet van digitale zorg (eHealth)?
3 februari, 2022
Een groep multidisciplinaire experts publiceert aanbevelingen voor het verduidelijken van de verantwoordelijkheid van artsen bij het gebruik van digitale zorg.
Deze week werd een paper gepubliceerd waarin de uitkomsten van multidisciplinaire verkenning van ethische en juridische dilemma’s bij de inzet van digitale zorg worden besproken. Het artikel is het resultaat van een reeks Expert Meetings op het gebied van eLaw en ethiek, die NeLL in 2019 organiseerde. Samen met een groep experts uit het hele land bogen onderzoekers María Villalobos en Annemiek Silven zich over de vraag hoe het zit met de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van zorgverleners als het gaat om digitale zorg. De nadruk in het artikel ligt op het perspectief van artsen. De onderzoekers komen met concrete aanbevelingen om verantwoordelijkheid te kunnen verduidelijken.
Digitale zorg leidt geregeld voor de invoering al tot dilemma’s, zoals: ben ik als arts verantwoordelijk als er een complicatie ontstaat door het apparaatje dat ik mijn patiënt heb aangeraden? Of wat als ik mijn patiënt op afstand monitor, moet ik dan zorgen dat alle binnenkomende metingen 24/7 bekeken worden, om te zorgen dat we niets missen? Wat als een toepassing of apparaat het toch niet blijkt te doen zoals verwacht en er onjuiste data bij de zorgverlener binnenkomen? Veelgehoord is ook de angst voor een tuchtklacht: het tuchtrecht lijkt soms als een donkere wolk boven het hoofd van zorgverleners te hangen. In combinatie met voorzichtigheid van instellingen kan dit ertoe leiden dat alle risico zo veel mogelijk wordt vermeden of geminimaliseerd – met niet zelden bureaucratie, extra handelingen of omwegen als gevolg. Gecontroleerd proberen en testen op kleine schaal wordt daarmee lastiger; innoveren dus ook.
Om verder te komen in deze brede en complexe kwestie werden experts met verschillende achtergronden uitgenodigd om mee te denken. Op zoek naar oplossingen gingen artsen, onderzoekers, juristen, ethici, fabrikanten, beleidsmakers, toezichthouders en patiënten meerdere malen met elkaar in gesprek. De begrippen verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid werden los van elkaar beschouwd. Aansprakelijkheid kan uiteindelijk slechts bepaald worden door een rechter, is afhankelijk van wetgeving en veel contextuele factoren. Verantwoordelijkheid is vooral ook een moreel begrip. De experts zijn van mening dat verantwoordelijkheid van artsen verder reikt dan de angst om aansprakelijk te worden gesteld. Verantwoordelijkheid komt voort uit de alom bekende ‘zorgplicht’ en het begrip ‘zorgvuldigheid’, en is gestoeld op de kernwaardes van medische ethiek, namelijk: goed doen, niet schaden en de gezondheid van patiënten bevorderen. Verder sluit het aan bij ‘samen beslissen’ en ‘samenwerken aan gezondheid’: artsen en patiënten hebben daarin beiden een belangrijke rol.
Bij het gebruik van digitale zorg kan het lastig zijn om te weten of te bepalen hoe de verantwoordelijkheid van artsen er precies uitziet. Er is wel wetgeving (zoals de MDR, AVG, de WGBO en de Wkkgz), maar die is niet specifiek voor digitale zorg. Het is voor betrokkenen ingewikkeld om snel gespecialiseerd juridisch advies in te winnen, om alle ontwikkelingen op het gebied van digitale zorg bij te houden en om het samenspel tussen fabrikanten, zorginstellingen, patiënten, zorgverleners en alle factoren op de achtergrond te doorgronden. Bovendien zijn er (nog) geen duidelijke beroepsrichtlijnen of handvatten ‘zo handel je zorgvuldig bij digitale zorg’.
Om dit in de toekomst te kunnen realiseren bevat de publicatie aanbevelingen die zouden kunnen helpen bij het verduidelijken van de verantwoordelijkheid van artsen omtrent de inzet van digitale zorg. De auteurs benadrukken dat deze kwestie er natuurlijk niet een is van artsen alleen. In zo’n complex systeem hebben meerdere partijen een belangrijke verantwoordelijkheid. Het succes van digitale zorgtoepassingen is dan ook afhankelijk van de relatie tussen die partijen. De aanbevelingen zijn bedoeld om de rol en verantwoordelijkheid van de arts in relatie tot de andere partijen te verduidelijken. Het is denkbaar dat de aanbevelingen met enkele aanpassingen over te nemen zijn voor andere professionals in de zorg, bijvoorbeeld verpleegkundigen, psychologen of praktijkondersteuners. In de toekomst wil NeLL ook het perspectief van patiënten verder onderzoeken.
De hoop is dat deze aanbevelingen helpen om digitale zorg bereikbaarder en gemakkelijker inzetbaar te maken voor iedereen die dat zou willen kunnen bieden. Het is mooi om te zien dat het veld hier ondertussen ook mee aan de slag gaat. Zo heeft de Vliegwielcoalitie zojuist een handreiking gepubliceert over dit thema. Met inspiratie van dit onderzoek en hulp van leveranciers van telebegeleiding, artsen, verpleegkundig specialisten, projectleiders en juristen uit verschillende Nederlandse ziekenhuizen worden tips gegeven over juridische zaken bij telebegeleiding. Er worden o.a. handige templates gedeeld zoals die in verschillende ziekenhuizen worden gebruikt.
Het volledige artikel is hier te lezen. Zodra de handreiking van de Vliegwielcoalitie beschikbaar is, zal die hier ook worden gedeeld.