Hoe de stille pandemie van chronische longziekten moet worden aangepakt

19 mei, 2022

Waarom oplossingen vaak mislukten
Chronische longziekten vormen een stille, voortsluipende pandemie. COPD, voor velen een onbekende ziekte, is momenteel de derde doodsoorzaak wereldwijd. 90% van die doden valt in armere gebieden. Niet alleen de rook van sigaretten vormt een groot risico, maar ook de rook ontstaan tijdens het koken met brandstoffen als hout, steenkool, of mest. 

Miljoenen levens zouden gered kunnen worden door het gebruik van efficiëntere kooktoestellen die minder rook uitstoten. De afgelopen 70 jaar zijn al miljarden in de schonere kooktoestellen geïnvesteerd, maar hebben ze nauwelijks gezondheid weten te verbeteren. De kooktoestellen werden vaak niet, of niet goed gebruikt. Meestal hielden de initiatieven nauwelijks rekening met de lokale behoeftes. Evelyn Brakema (LUMC) onderzocht in haar proefschrift hoe oplossingen voor chronische longziekten wél succesvol geïmplementeerd kunnen worden, door in te spelen op de lokale behoeftes.

Lokale samenwerkingen essentieel om bij de context aan te sluiten
Dit deed Brakema binnen het internationale FRESH AIR onderzoek, met lokale teams in ruraal Kirgizië, Uganda, Griekenland en Vietnam. “Eerst brachten we de lokale situatie uitvoerig in kaart. Waar is de noodzaak voor longprogramma’s het grootst? Met welke gebruiken en overtuigingen moeten we rekening houden? We ontdekten dat COPD in Kirgizië bijvoorbeeld drie keer vaker voorkwam in de bergen dan in de lagergelegen gebieden. In de bergen kookte men vooral met schapenmest als brandstof, wat leidde tot meer rook binnenshuis.”

Vervolgens toonde medisch-antropologisch onderzoek in de vier landen aan dat dorpsbewoners en hun gezondheidsmedewerkers chronische longziekten vaak onterecht aanzagen voor infectieziekten, zoals tuberculose. Ze bleken zich goed bewust van de risico’s van tabak, terwijl de schade van rook binnenshuis maar beperkt bekend was. Opvallend was ook het verschil tussen de landen. Brakema: “Lokale overtuigingen over de oorzaak van chronische luchtwegklachten varieerden enorm, van een verstoring in de hitte-koude balans in Vietnam tot hekserij in Uganda.”

Evidence-based aanpak nodig voor succesvolle implementatie 
Brakema en collega’s stelden uit literatuuronderzoek sleutelfactoren vast voor het succesvol implementeren van longinterventies. Daaruit bleek vooral dat zij de interventies moesten inbedden in bestaande infrastructuren, invloedrijke partners vanaf het begin moesten betrekken, en alle betrokkenen voortdurend toegang tot kennis en informatie moesten geven. Met deze bevindingen ontwierp de onderzoeksgroep een evidence-based aanpak voor longinterventies die zij ook testten in de praktijk.

Eén daarvan was het ‘train-the-trainer’ programma om dorpen bewust te maken van de risico’s van rook binnenshuis, en hoe longschade te beperken. Het team trainde gezondheidsmedewerkers, die vervolgens hun dorpsteams trainden, die op hun beurt hele dorpen trainden. In elk van de landen hanteerden zij dezelfde aanpak, maar pasten deze aan afhankelijk van de lokale context. Met zo’n 11.000 euro per land (KirgiziëKirgizië, Uganda, Vietnam) bereikten het programma tot wel 15.000 mensen. Vervolgens rolde de onderzoeksgroep een programma uit met schonere kooktoestellen en bereikte daadwerkelijk hogere implementatie percentages.

“Dankzij de nauwe samenwerking met lokale partners werden de FRESH AIR resultaten meteen verder de praktijk ingebracht” vertelt Brakema. “Zo organiseerde de Kirgizische Minister van Volksgezondheid samen met ons de eerste Centraal-Aziatische conferentie over chronische longziekten en de mogelijke oplossingen.” 

Brakema en collega’s publiceerden de FRESH AIR resultaten in wetenschappelijke topbladen als the Lancet Global Health en deelden hun resultaten in media als the BBC radio. 

Op 19 mei zal Brakema haar proefschrift aan de Universiteit Leiden verdedigen. Supervisors: Professor Niels Chavannes (Promotor); Rianne van der Kleij, Matty Crone (Co-promotores)

Het onderzoek werd gefinancierd door een Europese Horizon 2020-subsidie.